Hal Yasası Ödemiş Meyve-Sebze Haline Ne Getirdi?

1995 yılında çıkarılan ‘Yaş Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Kurulması’ ile ilgili yasal düzenleme, 2010 yılında yenilendi.

Kamuoyunda ‘Hal Yasası’ olarak bilinen 5957 sayılı ‘Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkındaki Kanun’ ile malların toptan alım ve satımlarının esas olarak toptancı hallerinde yapılması hedeflenmişti. Toptancı halleri fiyat oluşumuna katkı sağlayan merkezler olarak işlev görecek, alıcı ile satıcılar hallerde bir araya gelecekti.

2010 yılında çıkarılan kanun kapsamında toptancı hallerinde fiilen uygulanmasına imkân görülmeyen bazı hususlar Temmuz 2012 tarihinde değiştirildi. 2013 yılında Hal Yönetmeliği’nde tekrar bir değişiklik yapıldı ve orta/büyük ölçekli hal tesisleri standartları yeniden düzenlendi. Yasa ile hallerde sebze ve meyve borsası olacaktı.

Toptan meyve ve sebze ticaretinin hallerde yapılabilmesi için bir standart getirilmişti; hallerde soğuk hava deposu, balık bölümü ve ambalajlama tesisleri ile laboratuvar gibi diğer asgari koşulları taşıyan üniteler de olacaktı. Ödemiş Belediyesi yasaya uygun olarak Mayıs 2012’de, iki blok halinde 22 dükkân ve sosyal tesis ihalesi yaptı. Ancak, inşaat devam ederken 7 Temmuz 2012’de yönetmelik değiştirildi ve ‘Lisanslı Hal Tesisi’ için toplam işyeri sayısının en az 30 olması hükmü getirildi.

Ödemiş Belediyesi, Ödemiş’e lisanslı bir hal için gerekli koşul olan 30 işyerini tamamlamak üzere, 2013 yılında 10 dükkânlık ilave II. Kısım inşaat ihalesi yaptı. Bu sırada Büyükşehir yasası çıkarıldı ve Ödemiş, İzmir Büyükşehir sınırlarına alındı. Yeni hal yapımı için Büyükşehir Belediyesi’nden katkı alındı.

II. Kısım inşaatı halen tamamlanamadı. Yani, Ödemiş Hal tesisleri 30 dükkâna çıkamadı ve yasanın öngördüğü koşul halâ yerine getirilmedi. Oysa Ödemiş, yasada belirtilen koşulları yerine getirerek; çevreyolu bağlantılı, Et Entegre Tesisi ve Hayvan Pazarı ile birlikte ‘Ödemiş Toptan Ticaret Alanı’ kapsamında lisanslı hal tesisine kavuşacaktı.

Lisanslı Hal’ler bir nevi sebze ve meyve borsası olarak hizmet veren ve doğrudan ihracat yapılabilen merkezlerdir.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre ülkemizde 50 milyon tona yaklaşan meyve ve sebze üretimi yapılmaktadır. Hal Yasası, aracıların devreden çıkarılıp, çiftçilerin ürünlerini doğrudan perakendecilere satabilmeleri için bir olanaktı.

Yasadan sonra Türkiye’de üç-beşi geçmeyen sayıda yeni hal yapıldı. Ödemiş, yasaya uygun Sebze ve Meyve Hali için harekete geçen ender şehirlerden birisi oldu.

Hal sabit bir yerdir, yer bellidir adres bellidir, faturasız işlem yapılamaz. Halde faaliyet gösteren esnaf/firmalar genel olarak küçüktür ve bulundukları piyasa çoğunlukla yerel yetkililer tarafından kontrol edilmektedir. Yetkililer, Türkiye`deki sebze ve meyve ticaretinde kayıt dışılık oranının yüzde 70 düzeyinde olduğunu vurguluyorlar. Dolayısıyla hal esnafının tek başına fiyat belirleme kapasitesi sınırlıdır.

Ülkemizde büyük ölçekli sebze ve meyve alışverişi eskisi gibi devam ediyor. Büyük marketlere mal veren yazıhaneler hal dışında faaliyetlerini sürdürüyorlar. Fiyatları belirlemede haldeki komisyoncular değil, büyük tüccar ve süpermarketler etkili oluyor. Onları da hal kapsamı içine almak için modern hal tesisleri gerekiyor. Altyapı ve tesisin önemi, fiyatların dengelenmesine kadar ulaşıyor.

Tarladan sofraya gelene kadar fiyatı gereğinden fazla artan ve sebzeyi ucuzlatmak sadece bir yasa değişikliği ile olmuyor. Bu amacın, modern tesisler ve rahat nakliye olanaklarıyla desteklenmesi gerekiyor.

Yeni Hal yasasına göre yapımına başlanan ve Küçükmenderes yöresine hizmet verecek olan Ödemiş Yeni Sebze Hali tamamlanıp, lisans alınmayı bekliyor.

Önyargılı değiliz, ne olup bittiğini bekleyip göreceğiz.